Varta i vartahel (2)

Zmiennokształtność wśród bjortari

Varty w kulturze bjortari

Pierwsze wzmianki o istnieniu kogoś takiego, jak varty pojawiają się bardzo wcześnie, w dziełach pochodzących jeszcze z czasów wojen klanowych. Malowidła pochodzące z tego okresu – w postaci naskalnej lub prostych szkiców na drewnie czy kamieniu – niejednokrotnie przedstawiają postaci w połowie ludzkie, w połowie zwierzęce, zwykle otoczone przez licznych wojów. Większość wczesnych wyobrażeń vart dosyć jednoznacznie określa rolę zmiennokształtnych jako tych uzależnionych od walki – widziano w nich duchy wojny, kogoś więcej niż zwykłych bjortari, swego rodzaju demona. Taki pogląd z czasem ewoluował, odchodząc od ponadnaturalnego postrzegania vart, co nie wpłynęło jednak znacząco na rolę zmiennokształtnych w społeczności klanowej – półzwierzęcy ludzie gór wciąż pozostają silnie kojarzeni i związani z walką, przemocą i siłą.

Nie wiadomo, kim była pierwsza varta, nie sposób też wskazać konkretnego momentu, w którym miałby pojawić się pierwszy zmiennokształtny. Zakłada się, że musiało to być na długo przed wybuchem pierwszej z wojen klanowych, przy czym tak dawne lata nie pozostawiły po sobie żadnych solidnych, dokumentujących je tekstów czy malowideł. Pojedyncze znaleziska z początków Heimareldu sprowadzają się głównie do prostych narzędzi i broni, z których żadne nie mówi o istnieniu vart. Także w pojedynczych dołach pogrzebowych sprzed wojen nie znaleziono dotąd szkieletu mogącego wskazywać na zmiennokształtną naturę zmarłego.

Ostatecznie zakłada się, że najstarszą legendą mówiącą o varcie jest historia Illkilli. Sama opowieść jest dosyć trudna do interpretacji, zaś tytułowy Illkilla nie jest vartą w powszechnym tego słowa znaczeniu – według legendy był to gharra, który z woli thynów stał się człowiekiem, a więc uległ odwrotnej przemianie, niż zmiennokształtni. Uznaje się jednak, że bardzo wyraźny motyw transformacji ciała z dużą dozą prawdopodobieństwa mógł zostać zainspirowany żywotem jakiegoś varty. Sama historia mówi o gharra, który tak silnie związał się z klanem, obok którego żył – przyjmuje się, że chodziło o Klan Gharra – że wybłagał u thynów nadanie mu ludzkiej postaci, dzięki której mógł jeszcze bardziej zbliżyć się do swych bjortari. Ludzkie ciało nie było jednak w pełni sprawne – drapieżnik nie nauczył się na przykład mówić, czego nie potrafił przecież także w zwierzęcym ciele, a ograniczone zmysły nigdy nie stały się tak wrażliwymi, jak były w jego zwierzęcej postaci. Ostatecznie Ilkilla – żyjący pośród bjortari jako rytualista – nie podołał nowemu życiu i odszedł, nigdy więcej nie wracając do klanu. W domyśle pozostawione zakończenie mówi, że samotny Ilkilla rychło zmarł, samotny i skrzywdzony przez dar-klątwę wybłagany u thynów, istnieje jednak wersja mówiąca o tym, że bogowie pochylili się nad wyczerpanym gharra i na powrót oddali mu jego zwierzęce ciało.

W historii Heimareldu występuje kilkoro zmiennokształtnych, których imiona znane są przez każdego bjortari. Najbardziej znane varty to:

1. Finnavar z Domu na Wschodzie – legendarny potomek Klanu Skivy, który zrezygnował z życia w klanie na rzecz samotnej włóczęgi. Bez reszty oddany górom, poświęcił życie badaniu dzikich terenów i chronieniu jej przed obcymi, przyjezdnymi głównie z południa i zachodu. Żył samotnie, w chacie na pogórzu Euxaniru, dosyć regularnie odwiedzając jednak klanowe miasta. Pojawiał się także w Falhasie i Etallarze, o czym wspominają pieśni bardów i wędrownych kupców. Finnavar miał być cichym, kulturalnym mężczyzną o sympatycznym uśmiechu. Jego formą zwierzęcą był mały niedźwiedź leśny – nalinorr – obecnie uznany już za gatunek wymarły. Finnavar urodził się w roku 3796 cyklu Helgavr, zmarł natomiast w roku 38 drugiego cyklu Axivahl (będącego epoką lodu) przeżywszy pięćdziesiąt sześć lat.
2. Thonnoak – dożywszy 106 lat, jest najdłużej żyjącą spośród znanych vart. Przyszła na świat w Klanie Atyra i całe jej życie podporządkowane było ochronie swego plemienia. Wspominana jako małomówna i zdystansowana, nie zawierała bliższych relacji, ale zażarcie walczyła o każdego, kto potrzebował jej ochrony. Dała się zapamiętać jako wybitna wojowniczka i nieustępliwa łowczyni. W ostatnich latach wojen klanowych uczestniczyła w każdej większej bitwie stoczonej przez wojów Klanu Atyra. Jej postacią zwierzęcą był warg. Zmarła w 72 roku cyklu Helgavr.
3. Arkani Hornbrin – zwany Dwulicym ze względu na nietypową zdolność przybierania nie jednej, a dwóch postaci zwierzęcych – płowego kozła górskiego oraz trupożera. Jest jednym z czterech dotychczas znanych vart o podwójnym Zewie. Pochodził z Asundgranu, żył w latach 1326 – 1367 cyklu Thynnir. Zmarł z przyczyn naturalnych, przy czym uważa się, że tak krótkie życie wynikało ze skrajnego przeciążenia organizmu zbyt silnym Zewem. W swych ostatnich latach Arkani miał już mocno ograniczony kontakt z rzeczywistością i pozostawał pod stałą opieką swej siostry.
4. Lera i Gullnyr Svevskeid – bliźnięta z Niddkari. Po ukończeniu ośmiu lat oboje zaczęli wykazywać objawy Zewu. Rozpoznanie zmiennokształtności potwierdziło się, gdy po czterech latach oboje po raz pierwszy ulegli transformacji, przybierając tę samą zwierzęcą postać arolfa – wysokogórskiego orła. Są jedynym znanym przypadkiem wystąpienia Zewu u rodzeństwa. Obydwoje byli cenionymi wojownikami Klanu Malali i weteranami zmian hadharskich. Przyszli na świat w 312, ostatnim roku cyklu Axivahl. Gullnyr zmarł wieku 68 lat, Lera trzy lata później, w 71 roku Thynnir.

Rola hadharskich łowców (haaim) w dojrzewaniu i szkoleniu vart

Udział Konfederacji Med’Hadhar w nadzorowaniu vartahel oraz późniejszym szkoleniu zmiennokształtnych jest efektem umowy zawartej między Heimareldem a Hadharem w 3811 roku cyklu Helgavr. Celem zawartego porozumienia miało być zapewnienie vartom lepszych warunków życia oraz przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań na rzecz złagodzenia objawów Zewu – szczególnie w rozumieniu szybszego starzenia się, wyczerpywania organizmu – w zamian za zapewnienie Konfederacji zbrojnego wsparcia w postaci cyklicznych zmian hadharskich. Umowę zawarto bez określania terminu jej zakończenia, przy czym ustalono, że raz na czterdzieści lat, podczas co dziesiątego zgromadzenia klanów – Vilmeti, heidrowie będą potwierdzać ustalenia porozumienia. Na ten moment, po upływie już niemal pięciu tysiącleci od zawarcia umowy, jej ponowne podpisywanie jest już tylko formalnością, jednym z wielu rytuałów podnoszonych podczas Vilmeti.

Jedną z pierwszych inicjatyw Hadharu w ramach porozumienia było powołanie specjalnej instytucji mającej zająć się odnajdywaniem vart i obejmowaniem ich opieką. Eratuna, niepochlebnie zwana także Obrożą, stała się zrzeszeniem tropicieli i łowców od początku szkolonych do zajmowania się zmiennokształtnymi. Początkowo uprawnienia i obowiązki qaas – tropicieli oraz haaim – łowców były dosyć wyraźnie rozgraniczone. Ci pierwsi byli przede wszystkim teoretykami, doskonale znającymi objawy Zewu oraz zdolnymi do rozpoznania go nawet w najsłabszej postaci. Ich rolą było typowanie vartahel w oparciu o doniesienia z klanów oraz własną pracę terenową. Po potwierdzeniu przypadku zmiennokształtnego, opiekę nad nim przejmować miał łowca, poza ogólną wiedzą teoretyczną posiadający przeszkolenie w bezpośrednich kontaktach z vartami. Haaim mieli być zdolni poradzić sobie w przypadku niekontrolowanej przemiany varty czy też w obliczu nagłej agresji zmiennokształtnego. Choć głównym założeniem było pacyfikowanie zmiennokształtnych bez wyrządzania im krzywdy, haaim mieli przyzwolenie na użycie siły, jeśli byłoby to konieczne do uspokojenia i okiełznania varty.

Z czasem granice między obiema rolami zatarły się. Uznano za konieczne poszerzenie szkolenia qaas także o treningi bojowe – te same, które odbywali łowcy, zaś haaim zaczęto solidniej przygotowywać teoretycznie, by mogli lepiej poznać i zrozumieć osobniki, z którymi potem mieli pracować. W efekcie działającą przy Kapitule Eratunę tworzy obecnie w zasadzie jednorodna grupa specjalistów. Ich obowiązującym tytułem pozostało haaim, podczas gdy qaas jest już określeniem w zasadzie nieużuwanym.

Działanie haaim na terenie Heimareldu sprowadza się do kilku etapów. Pierwszym z nich jest wytypowanie vartahel wymagającego opieki. Aktualnie za takiego uznaje się każdego vartahel, stąd rolą łowców jest znalezienie każdego, kto wykazuje oznaki Zewu. Eratuna pracuje w oparciu zarówno o informacje dostarczane przez same klany – heidrowie zobowiązani są do zgłaszania każdego przypadku Zewu – jak i własne działania terenowe. Umowa zawarta między Heimareldem a Konfederacją gwarantuje łowcom prawo do wejścia na ziemię bjortari i choć pierwotnie wymagano, by każdy haaim występował o dodatkową zgodę za każdym razem, gdy chciał przekroczyć granice terenów klanowych, niektórzy z łowców dawno już tego nie robią. Przebywając w Heimareldzie, Obroża wytypowuje młodych bjortari, których następnie bierze pod swoje skrzydła.

Opieka nad młodym vartahel jest drugim etapem działalności haaim. Jeden łowca może w jednym czasie zajmować się trójką dzieci dotkniętych Zewem, przy czym od jakiegoś czasu praktykuje się raczej pozostawanie przy jednym podopiecznym. Ograniczenie się do jednego tylko dziecka ma zapewnić odpowiednią ilość czasu, jaką można mu poświęcić oraz skupienie się tylko na tym przypadku, co ma skutkować większą efektywnością prowadzenia vartahel. Sama opieka nad dzieckiem sprowadza się początkowo do regularnych odwiedzin bjortari i biernej obserwacji jego rozwoju. Haaim nie próbuje wtrącać się w zasady i tradycje ludzi gór. Jego podopieczny pozostaje przede wszystkim członkiem klanu, którego łowca ma jedynie obserwować pod kątem prawidłowości jego dojrzewania. Dopiero w chwili, w której objawy Zewu stają się wyraźniejsze, a haaim ma podstawy zakładać zbliżanie się pierwszej transformacji, ma prawo odseparować vartahel od jego klanu na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa zarówno jemu, jak i jego bliskim. Zależnie od przypadku, dopuszcza się, by haaim – jeśli wyrazi taką wolę – uczestniczył w szkoleniu młodego bjortari na wojownika, nie jest to jednak wymagane ani narzucone. Udział łowcy w treningu vartahel jest zawsze wspólną decyzją klanu i haaim, w dużym stopniu zależną od tego, jak układają się relacje łowcy z jego podopiecznym.

Trzecim etapem jest zabranie zmiennokształtnego do Hadharu, do Instytutu Quadhurm. Jako największa placówka naukowa Konfederacji Med’Hadhar jest od samego początku wiodącą, prowadzącą projekt badań nad vartami. Zazwyczaj tuż po pierwszej transformacji (chociaż zdarza się, że również przed nią, jeśli przemiana nienaturalnie się opóźnia) haaim uzgadnia z heidrem klanu termin, w jakim świeżo upieczona varta opuści Heimareld na rzecz dalszego szkolenia w Hadharze. Zwyczajowo pobyt zmiennokształtnego w Instytucie zajmuje od pół do roku, zależnie od postępów w nauce. Pod opieką i przewodnictwem pracowników Quadhurm młoda varta uczy się panować nad Zewem, poznaje, jak radzić sobie z nadmiernym łaknieniem i przyspieszonym metabolizmem, uczy się też kontroli przemian. Jednocześnie sama varta jest kompleksowo badana w ramach studiów nad fizjologią zmiennokształtnych, mających docelowo wydłużyć średnie życie i opóźnić starzenie się półzwierzęcych bjortari. 

Jeśli nie zostaną stwierdzone żadne nieprawidłowości kliniczne oraz zmiennokształtny wykaże odpowiedni stopień kontroli Zewu, opieka nad nim kończy się i może on wrócić do Heimareldu jako niezależny już – w teorii – od nadzoru przez haaim. 

W praktyce nie jest pewnym, czy Obroża nie kontroluje w jakichś sposób późniejszych losów vart. Nie ulega wątpliwości, że dysponują bazą wszystkich zmiennokształtnych, którzy przewinęli się przez Instytut Quadhurm i że, gdyby zażyczyła sobie tego Kapituła, prawdopodobnie byliby w stanie odnaleźć każdą z vart.